Biblia

Podstawowe informacje

Biblia – źródło kultury europejskiej w sferze religijno-moralnej, kulturowej; inspiracja literatury, rzeźby, malarstwa, muzyki; źródło wzorców osobowych, postaw, fabuł, anegdot, wątków, motywów, symboliki, metaforyki, frazeologii, i stylistyki.

Nazwa Biblia oznacza dosłownie "księgi" i pochodzi od gr. biblios oznaczającego "łodygę papirusu", później nazwa zaczęła oznaczać zwój papirusu, księgę (gr. tó biblion, w l.mn. ta biblia). Biblia, mająca wielu autorów, dzieli się na:

  • Stary Testament (ST) – 46 ksiąg, XIII w. p.n.e. – I w. n.e., języki hebrajski, grecki i aramejski;
  • Nowy Testament (NT) – 27 ksiąg, 2 poł. I w. n.e., język grecki i aramejski.

Testament oznacza "przymierze" zawarte między Bogiem a ludem wybranym.

Pierwsze przekłady:

  • III-II w. p.n.e. Septuaginta – tłumaczenie "siedemdziesięciu" ksiąg ST na j. grecki dla Żydów w Aleksandrii;
  • IV w. n.e. Wulgata – tłumaczenie św. Hieronima ST i NT na j. łaciński obowiązujące od XVI w. w kościele rzymsko-katolickim;

Przekłady na język polski:

  • XV w. Bibli królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) – tłum. katolickie;
  • 1561 Biblia Leopolity – tłum. katolickie;
  • 1563 Biblia brzeska – tłum. kalwińskie;
  • 1572 Biblia nieświeska – tłum. ariańsko-socyniańskie Szymona Budnego;
  • 1593-1599 Biblia Jakuba Wujka – tłum. katolickie;
  • 1632 Biblia gdańska – tłum. luterańskie, przekład przy współpracy braci czeskich i kalwinistów;
  • 1965 Biblia Tysiąclecia (BT) – tłum. katolickie z języków oryginalnych.

Gatunki biblijne i ich przykłady:

Historyczne:

  • poemat epicki – stworzenie świata w Księdze Rodzaju
  • saga rodowa
  • opowiadanie historyczne
  • kronika
  • nowela dydaktyczna
  • zbiór praw

Mądrościowe:

  • dialog filozoficzny – Księga Hioba
  • monolog filozoficzny – Księga Koheleta
  • pieśń miłosna – Pieśń nad Pieśniami
  • przypowieść – przypowieści z Ewangelii
  • przysłowie
  • aforyzm
  • psalm (hymn, pieśń, modlitwa) – Księga Psalmów

Prorockie:

  • mowa religijna
  • kazanie
  • wyrocznia
  • przekleństwo
  • lamentacja
  • list – Listy apostolskie
  • apokalipsa – Apokalipsa św. Jana

Księgi biblijne

Pięcioksiąg Mojżesza – Tora, czyli Prawo, zawiera pięć pierwszych ksiąg Biblii: Księga Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa

Księga Rodzaju (Genesis)
Jest pierwszą z Pięcioksięgu. Zawiera kosmogonię biblijną, czyli opis stworzenia świata i człowieka, historię Adama i Ewy, Kaina i Abla. W tej księdze mieści się podanie o arce Noego i o wieży Babel, o Sodomie i Gomorze oraz o dziejach Jakuba i jego syna Józefa.

Księga Wyjścia (Exodus)
Opowiada o Mojżeszu, o plagach egipskich, wyjściu z Egiptu i wędrówce Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Tu właśnie miał miejsce cud manny z nieba, przejście przez Morze Czerwone etc. Najważniejszy punkt zdarzeń – moment, gdy Bóg wręczył Mojżeszowi Dekalog na górze Synaj.

Księga Hioba
Oryginalne i wysokie artystycznie dzieło, opowiadające historię Hioba – symbol męczeństwa i niezłomnej wiary. Pytanie, wokół którego krążą dociekania księgi brzmi: dlaczego człowiek niewinny także cierpi? Czy bezgrzeszność i prawość nie są gwarancją szczęścia? Nie – bowiem nie znamy wyroków boskich, lecz warto być niewinnym i prawym – to gwarantuje dotkniętemu człowiekowi spokój w cierpieniu.

Księga Koheleta
Słynna ze względu na swój filozoficzny wymiar i przestawienie człowieka oraz wartości ziemskich, jako "marności nad marnościami". Życie jest tylko "gonieniem za wiatrem", a wszystko "powstało z prochu i do prochu powraca".

Księga Psalmów
Powstawały od IX do III w. p.n.e., autorstwo 73 ze 150 przypisuje się królowi Dawidowi, inni autorzy to m.in. Mojżesz i Salomon. Nazwa psalm (gr. psalmós) związana jest ze śpiewem przy akompaniamencie psalterionu, który oznacza psałterz, czyli zbiór psalmów. Tłumaczenia psalmów: Psałterz floriański (XIV/XV w.), Psałterz puławski (XV w.), Psałterz Dawidów (1579) Jana Kochanowskiego, tłumaczami psalmów byli również: F. D. Kniaźnin, F. Karpiński, L. Staff, Cz. Miłosz. Podział: mądrościowe, błagalne, dziękczynne, pochwalne, królewskie, patriotyczno-religijne. Cechą charakterystyczną budowy psalmów jest paralelizm, dającą zaobserwować się również w innych księgach biblijnych, jest podział wersetów na dwa lub trzy człony, przy czym kolejne człony mogą powtarzać, uzupełniać lub przeciwstawiać się treści pierwszego.

Ewnagelie
Z gr. euangelion, czyli "dobra nowina", przekazują czyny i słowa Jezusa Chrystusa (aram. Jeszua – "Jahwe jest zbawieniem", gr. Christós – "pomazaniec", mesjasz). Ewangelie Mateusza, Marka i Łukasza nazywane są synoptycznymi (gr. sýnopsis "wspólne spojrzenie") ze względu na literackie podobieństwa.

Przypowieści NT
Przypowieść, inaczej parabola (gr. parabolé "porównanie, analogia") przekazuje uniwersalne prawdy o człowieku lub pouczenia za pomocą prostych fabuł – ilustracji, np. przypowieść "O siewcy", "O synu marnotrawnym".

Apokalispa Św. Jana
Eschatologiczne () objawienie losów świata, które zamyka Biblię. Pełna jest znaków i tajemniczych symboli; przestrzega ludzkość, prezentuje walkę dobra ze złem, chaos, wreszcie powrót ładu. Stała się inspiracją wszystkich pokoleń późniejszych twórców. Najsłynniejsze symbole Apokalipsy to m.in. czterech jeźdźców, cztery zwierzęta, bestia- Antychryst, smok walczący z kobietą odzianą w słońce, cyfra siedem etc.

Pojęcia:

Biblia, Testament, dekalog, Tora, eschatologia, apokalipsa, kanon biblijny, genesis, kosmogonia, monoteizm, politeizm, archetyp, werset, psałterz, szabat, parabola.

Motywy i symbole:

raj, wąż, Adam i Ewa, bunt, nagość, Kain i Abel, zbrodnia i kara, zazdrość, Babel, potop, Sodoma i Gomora, vanitas vanitatum, hiobowa wieść, anioły, apokalipsa, arkadia, axis mundi, bunt, cierpienie, drzewo, góra, miasto, nadzieja, wiara, miłość, nieśmiertelność, ojciec, samarytanin, podróż, przemijanie, rodzina, syn, szatan, śmierć, wina i odpowiedzialność, czterej jeźdźcy apokalipsy, Nowe Jeruzalem.

Opracowanie: R. Bednarz.