XXXIV OLiJP – Temat 4

Zmierzch fikcji? Czy żyjemy w kulturze dokumentu osobistego?

  • Literatura dokumentu osobistego wśród innych gatunków. Czy różne odmiany prozy niefikcjonalnej (dziennik, autobiografia, esej, reportaż, wywiad, felieton) znajdują się w centrum, czy na peryferiach współczesnej literatury?
  • Dawne tradycje prozy dokumentalnej (relacja z podróży, pamiętnik, dialog, sylwa).
  • "Kariera autentyku" a przemiany prozy powieściowej – literackie naśladowanie form użytkowych, rozkład powieści fabularnej, autotematyzm, eseistyczne rozważania w narracji.
  • Czy literatura lat ostatnich (I. Filipiak, P. Huelle, A. Stasiuk, O. Tokarczuk, T. Tryzna) jest zapowiedzią powrotu prozy fikcjonalnej?
  • "Pisma osobiste" jako poszukiwanie lub budowanie tożsamości.
  • Różne typy postaw autorskich (obserwacja zewnętrznych wydarzeń, wyznanie duchowych rozterek, refleksyjna analiza zjawisk, gra konwencjami).
  • Jakie warunki społeczne, historyczne, obyczajowe sprzyjają popularności form dokumentalnych?
  • Jak zmienia się społeczna rola pisarza w związku z rozkwitem literatury faktu i form autobiograficznych?
  • Czy karierze dokumentu towarzyszą istotne zmiany w charakterze publiczności literackiej?
  • Oddziaływanie form artystycznych na poetykę tekstów użytkowych (elementy kreacji literackiej w dwudziestowiecznych reportażach, dziennikach, esejach).
  • Jaki wpływ na rozwój i popularność form dokumentalnych mają nowoczesne środki przekazu (prasa, radio, telewizja, internet)?
  • Mit i kult autentyzmu w kulturze masowej (wywiad, talk-show, reality-show}.

Utwory do wyboru

J. Baczak, Zapiski z nocnych dyżurów; A. Bobkowski, Szkice piórkiem; M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego, Zawał; K. Brandys, Nierzeczywistość; T. Breza, Spiżowa brama; M. Dąbrowska, Dzienniki; J. Czapski, Wspomnienia starobielskie; H. Elzenberg, Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu; W. Gombrowicz, Dziennik; H. Grynberg, Dziedzictwo, Prawda nieartystyczna; Z. Herbert, Labirynt nad morzem; G. Herling-Grudziński, Dziennik pisany nocą; A. Kamieńska, Notatnik 1965-1972, Notatnik 1973-1979; R. Kapuściński, Cesarz, Lapidaria, Imperium, Heban; T. Konwicki, Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca, Nowy Świat i okolice; J. Korczak, Pamiętnik; H. Krall, Zdążyć przed panem Bogiem, Sublokatorka; K. L. Koniński, Ex labiryntho [Pamiętnik medytacyjny]; Cz. Miłosz, Ziemia Ulro, Rodzinna Europa, Rok myśliwego; K. Moczarski, Rozmowy z katem; Z. Nałkowska, Dzienniki czasu wojny; M. Nowakowski, Raport o stanie wojennym, Notatki z codzienności; J. Pilch, Bezpowrotnie utracona leworęczność; T. Różewicz, Przygotowanie do wieczoru autorskiego; J. J. Szczepański, Przed nieznanym trybunałem; L. Tyrmand, Dziennik 1954; A. Wat, Mój wiek. Pamiętnik mówiony, Dziennik bez samogłosek; S. Wyszyński, Zapiski więzienne.

Opracowania do wyboru

  • B. Bakuła, Co się stało z fabułą? Zmierzch fabuły?, w: tenże, Oblicza autotematyzmu, Poznań 1991.
  • E. Balcerzan, Powracająca fala autobiografizmu, w: tenże, Kręgi wtajemniczenia, Kraków 1982.
  • Z. Bauer, Gatunki dziennikarskie, w: tenże, Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, wyd. 2, Kraków 2000.
  • T. Burek, Zamiast powieści, Warszawa 1971.
  • A. Cieński, Pamiętniki i autobiografie światowe, Wrocław 1992.
  • P. Czapliński, Wobec literackości: Przygoda antyfikcji oraz Wobec literackości (1): Metafikcja i powrót fabuły, w: tenże, Ślady przełomu. O prozie polskiej 1976-1996, Kraków 1997.
  • M. Czermińska, Autobiografia i powieść czyli Pisarz i jego postacie, Gdańsk 1987.
  • M. Czermińska, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2000.
  • H. Dziechcińska, O staropolskich dziennikach podróży, Warszawa 1991.
  • Dziennik, pamiętnik, notatnik literacki. Studia i szkice o piśmiennictwie polskim XX wieku, red. W. Wójcik, Katowice 1991.
  • W. Głowala, Próba teorii eseju literackiego, "Prace Literackie" 1965, t. 7.
  • M. Głowiński, Dokument jako powieść, w: Narracje literackie i nieliterackie, Kraków 1997.
  • Z. Jarosiński, Proza dokumentu osobistego, w: Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej, red. A. Brodzka, L. Burska, Warszawa 1998.
  • J. Jarzębski, Kariera autentyku, w: tenże, Powieść jako autokreacja, Kraków 1984.
  • J. Kandziora, Zmęczeni fabułą. Narracje osobiste w prozie po roku 1976, Wrocław 1993.
  • M. Kita, Wywiad prasowy. Język – gatunek – interakcja, Katowice 1988.
  • J. Klejnocki, J. Sosnowski, Tryumfalny powrót fabuły, w. ciż, Chwilowe zawieszenie broni. O twórczości pokolenia "brulionu" (l986-1996), Warszawa 1996.
  • A. S. Kowalczyk, W kręgu poetyki eseju, w: tenże, Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945-1977 (Vincenz – Stempowski – Miłosz), Warszawa 1990.
  • Ph. Lejeune, Pakt autobiograficzny, "Teksty" 1975, nr 5, przeł. A. W. Labuda.
  • Ph. Lejeune, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, Kraków 2001.
  • R. Lubas, Style wypowiedzi pamiętnikarskiej., Kraków 1983.
  • R. Lubas-Bartoszyńska, Między autobiografią a literaturą, Warszawa 1993.
  • J. Maziarski, Anatomia reportażu, Kraków 1996.
  • Cz. Niedzielski, O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentalnej (podróż – powieść – reportaż), Toruń 1966.
  • R. Nycz, Sylwy współczesne. Problem konstrukcji tekstu, wyd. 2, Kraków 1996.
  • Polski esej. Studia, red. M. Wyka, Kraków 1991.
  • Reportaż. Wybór tekstów z teorii gatunku, wybór i oprac. K. Wolny, Rzeszów 1992.
  • J. Smulski, Autobiografizm jako postawa i jako strategia artystyczna. Na materiale współczesnej prozy polskiej, "Pamiętnik Literacki" 1988, z. 4.
  • P. Stasiński, Poetyka i pragmatyka felietonu, Wrocław 1988.
  • J. Tomkowski, Dwie dekady z esejem, w: Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej, red. A. Brodzka, L. Burska, Warszawa 1998.
  • J. Trzynadlowski, List i pamiętnik. Dwie formy wypowiedzi osobistej, w: tenże, Małe formy literackie, Wrocław 1977.
  • K. Wolny, O poetyce współczesnego reportażu polskiego (1945-1985), Rzeszów 1991.
  • T. Wroczyński, Esej – zarys teorii gatunku, "Przegląd Humanistyczny" 1986, z. 5/6.
  • K. Wyka, Pogranicze powieści, Warszawa 1948.
  • Z. Ziątek, Wiek dokumentu. Inspiracje dokumentarne w polskiej prozie współczesnej i Warszawa 1999.
  • R. Zimand, O literaturze dokumentu osobistego w ogóle a diarystyce w szczególności, w: tenże, Diarysta Stefan Z., Wrocław 1990.