XXXIII OLiJP – Temat 5

ABRAKADABRA

Magia językowa – jej funkcje dawniej i dziś

I.

  • Magia w kulturach pierwotnych i jej relikty współczesne. Na czym polegają działania magiczne?
  • Nazwy osób uprawiających magię (czarownik, czarownica, czarnoksiężnik, wiedźma, guślarz, zaklinacz, szeptun, uzdrowiciel, znachor, wieszczek, mag, alchemik itp.); etymologia i budowa słowotwórcza tych nazw. Nazwy praktyk magicznych i typów wypowiedzi używanych w celach magicznych (zaklinanie – zaklęcie, przeklinanie, wyklinanie – przekleństwo, zamawianie itp.); etymologia i budowa słowotwórcza tych nazw.
  • Magiczna funkcja języka jako szczególny typ funkcji stanowiącej.
  • Magiczna funkcja imion w dawnej kulturze (czy tylko?).
  • Zjawisko tabu językowego, użycie eufemizmów – konsekwencje uznawania magicznej mocy słowa; ich funkcje współczesne.
  • Budowa językowa zaklęć. Pojęcie formuły. Przeciwstawienie znaku naturalnego konwencjonalnym elementom kodu językowego. Charakterystyczne cechy fonetyczne i prozodyjne formuł magicznych i ich użycie. Omów te zjawiska na kilku przykładach zaklęć zaczerpniętych z baśni, utworów literackich, filmów itp. – ewentualnie także z tekstów parodiujących stosowanie magii.
  • Magia jako źródło metafor. Poetyckie przedstawienia twórcy, twórczości, kreowanego świata w kategoriach praktyk czarnoksięskich (np. "gwiazdarska kabała", "wieczór czarodziej" u J. Tuwima). Metaforyzacja miłości jako oczarowania itp.

II.

Omów wykorzystanie magicznej funkcji języka w jednej z dwóch dziedzin komunikacji: A. Język propagandy; B. Język reklamy. Na wybranych przykładach przeanalizuj sposoby oddziaływania językowego na odbiorcę wypowiedzi, próby kreowania rzeczywistości (jaka to rzeczywistość?), cele stosowania perswazji i środków pozaracjonalnych. Zbierz, o ile to możliwe, parodie wypowiedzi propagandowych lub reklamowych, które stanowią antidotum na działanie magii językowej.

Uwaga:

Wykorzystując przedstawiony zestaw problemów, omów użycie języka w funkcji magicznej w kulturach pierwotnych i relikty tego zjawiska w języku współczesnym (część I pracy); przedstaw następnie wybrane zagadnienie A lub B (część II pracy).

Opracowania:

  • M. Buchowski, Magia i rytuał, Warszawa 1993.
  • R. Caldini, Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1993.
  • M. Czerwiński, Magia, mit, fikcja, Warszawa 1975.
  • A. Engelking, Klątwa. Rzecz o ludowej magii slowa, Wrocław 2000 (rozdz. II – części: Ujęcie językoznawcze, czyli magiczna funkcja języka', Ujęcie antropologiczne, czyli język magiczny).
  • "Etnolingwistyka", t. 13, Lublin 2001 (numer poświęcony magii językowej).
  • M. Głowiński, Nowomowa, [w:] Wspólczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
  • H. Kieckhefer, Magia w średniowieczu, Kraków 2000 (rozdz. IV: Wspólna tradycja magii średniowiecznej. Zaklęcia. Modlitwy, błogoslawieństwa, zaklinania; rozdz. VII: Nekromancja w podziemiu kleryckim. Formuły i rytuały służące do zaklinania duchów).
  • R. Jakobson, L. Waugh, Magia dźwięków mowy, [w:] R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1, Warszawa 1989.
  • Język a kultura, t. 4: Funkcje języka i wypowiedzi, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991 (wybrane studia).
  • O. Reboul, Kiedy słowo jest bronią, [w:] Język i spoleczeństwo, wybór i wstęp M. Głowiński, Warszawa 1980.
  • L. Stomma, Etnolog i reklama, [w:] Mitologie popularne, red. D. Czają, Kraków 1994.
  • E. Szczęsna, Poetyka reklamy, Warszawa 2001 (rozdz. Homo magus i magia przedmiotu).
  • P. Walczak, Magia językowa dawniej i dziś, [w:] Język zwierciadłem kultury, czyli nasza codzienna polszczyzna, red. H. Zgółkowa, Poznań 1988.
  • R. Zimny, Wartościowanie i magia w języku reklamy, [w:] Kreowanie świata w tekstach, red. A. M. Lewicki, R. Tokarski, Lublin 1995.