Serwis Humanistyczny "Hamlet"
Uczeń
Antyk
Epoka: Utwory, autorzy – Filozofia – Gatunki – Pojęcia, motywy, toposy
STAROŻYTNOŚĆ (III tys. p.n.e. – V w. n.e. )
+ okres przedliteracki, kultura mykeńska, dominacja epiki (XIII-VIII w. p.n.e.)
+ okres archaiczny, dominacja liryki (VIII-VI w. p.n.e.)
+ okres klasyczny, kultura attycka, powstanie teatru i dramatu (V w. p.n.e.- IV n.e. )
+ okres hellenistyczny, panowanie epigramatu (III w. n.e.)
Utwory, autorzy:
Stary Testament – Nowy Testament – Epos gr. – Liryka gr. i rzym. – Tragedia gr.
W Biblii wyróżniamy: "Stary Testament" i "Nowy Testament". ST tworzony był w ciągu wieków, od XIII w. p.n.e. do I wieku p.n.e.
ST był pisany przez wielu autorów, często anonimowych. Powstanie ksiąg NT ustala się na czas od 51 do 96 r. po narodzeniu Chrystusa.
STARY TESTAMENT
- Pięcioksiąg, czyli Prawo (przypisywane Mojżeszowi i Jozuemu)
- Księga Rodzaju (daje obraz stworzenia świata i człowieka).
- Księga Wyjścia
- Księga Kapłańska
- Księga Liczb
- Księga Powtórzonego Prawa (Mojżesz)
- Księgi Historyczne
- Księgi Mądrości (np. Księga Hioba) – Salomon
- Księgi Prorockie
Tradycja przypisuje niektórym księgom autorów: "Pieśń nad Pieśniami" i "Przypowieści" – Salomon; "Psalmy" i "hymny"- Dawid
NOWY TESTAMENT
- Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana); – Dzieje Apostolskie; – Listy Apostolskie; – Apokalipsa św. Jana
Kanon biblijny to zbiór ksiąg natchnionych. Księgi, które nie weszły do kanonu to apokryfy. Kanon został ustalony przez Sobór Trydencki w XVI w.
Przekłady "Biblii":
Septuaginta – tłumaczenie rozpoczęto w środowisku aleksandryjskim w III w. p.n.e., a zakończono na początku naszej ery. Jest to przekład "Starego Testamentu" z hebrajskiego i aramejskiego na grecki.
Wulgata – przekład Św. Hieronima z hebrajskiego na łaciński, wykonany między 366 a 384 rokiem.
Biblia Królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)- przekład ST z czeskiego na polski wykonany w XV w. dla czwartej żony Władysława Jagiełły.
"Biblia Leopolity" – (szarffenbergowska) z XVI w. autorstwa ks. Jana Leopolita.
"Biblia Jakuba Wujka" – tłumaczenie jezuity Jakuba Wujka z 1593(NT) i 1599 (reszta).
"Biblia brzeska" (radziwiłłowska) – przekład kalwiński z XVI w.
"Biblia nieświeska" – przekład z XVI w. wykonany przez arian.
"Biblia gdańska" – protestanckie tłumaczenie z XVII w.
"Biblia Tysiąclecia" – z 1965 roku (zakon w Tyńcu)
Gatunki biblijne:
Formy literackiego wyrazu w "Biblii" to: pieśni, przypowieści, psalmy, hymny, przysłowia, aforyzmy, kazania, listy, apokalipsa.
Podstawowe treści zawarte w "Księdze Rodzaju":
a) monoteizm – jest jeden Bóg; b) stworzenie z niczego – Bóg stworzył świat z nicości; c) pierwotna dobroć stworzeń – każde stworzenie jest dobre; d) godność człowieka – człowiek jest najdoskonalszym stworzeniem Bożym, ukształtowanym na jego obraz i podobieństwo; e) cel życia człowieka – panować nad przyrodą, rozmnażać się, być posłusznym Bogu.
Opis stworzenia świata stał się inspiracją dla wielu twórców m.in. Jana Kochanowskiego (Czego chcesz od nas Panie...), Zbigniewa Herberta ("Modlitwa do Pana Cogito – podróżnika).
"Pieśń nad Pieśniami" – poemat o miłości stanowiący alegorie stosunków łączących Boga z narodem wybranym lub Maryję z Bogiem. Bądź Boga z duszą ludzką. Albo Chrystusa z Kościołem. Utwór miał duży wpływ na religijną lirykę mistyczną np. św. Teresy z Avilla, Jana od Krzyża, a także twórczość poetów polskich doby baroku i romantyzmu.
"Księga Hioba" to starotestamentowy dramat o charakterze filozoficzno-poetyckim. Autor księgi jest nieznany, powstała ona między V a III w. p.n.e. Księga składa się z prologu i epilogu pisanych prozą oraz dialogu poetyckiego. Tytułowy Hiob jest symbolem człowieka cierpiącego niewinnie i może on stanowić zapowiedź Chrystusa. Do kultury przeszło określenie "Hiobowa wieść" oznaczające tragiczną informację. Motyw Hioba odnajdujemy często w literaturze polskiej, w utworach: T. Różewicza (Hiob 1957), L. Staffa (Idziemy).
"Księga Koheleta" – "Marność nad marnościami i wszystko marność" – księga powstała około 200 r. p.n.e. i jest esejem filozoficznym, rozważa problem znikomości wartości ziemskich i doczesnego życia człowieka wobec potęgi Boga. Inspirowała twórców polskiego baroku (D. Naborowskiego i M. Sępa-Szarzyńskiego) a także pisarzy współczesnych.
Przypowieści
Jest ich w "Ewangelii" około 40, są to zmyślone, ale oparte na zasadach prawdopodobieństwa opowieści o charakterze dydaktycznym, objaśniające w sposób przystępny tajemnice Królestwa Bożego. Przykłady: "O siewcy", "O synu marnotrawnym", "O miłosiernym samarytaninie". Cechy tego gat. można odnaleźć w "Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego" A. Mickiewicza oraz w literaturze XX w. (A.. Camus "Dżuma", E. Hemingway "Stary człowiek i morze")
"Apokalipsa św. Jana".
Jej tematem są przyszłe losy Kościoła i świata, ukazane jest ostateczne zwycięstwo Dobra nad Złem (Fllawles victory). Jej wpływy odnajdujemy w III cz. "Dziadów" A. Mickiewicza, a także w nurtach katastroficznych ("Hymny" J. Kasprowicza) oraz w poezji współczesnej: Cz. Miłosz "Piosenka o końcu świata", J. Tuwim "Apokalipsa", Z. Herbert "U wrót doliny", poezja K.K. Baczyńskiego ("Apokalipsa spełniona").
Epos grecki
Spory na temat autorstwa "Iliady i "Odysei"
Istnienie Homera zakwestionowano w XVII w. we Francji. Wysuwane wtedy były następujące twierdzenia:
- Homer był wędrownym śpiewakiem – aojdem
- "Iliadę" napisała jedna osoba a "Odyseję" druga
- poszczególne fr. eposów stworzyli aojdzi, później zostały one połączone w jedną całość.
Obecnie przyjmuje się że oba utwory napisał Homer.
"Iliada"- bohaterami eposu są herosi, bogowie którym nadane są cechy ludzkie. 7), Bohaterowie ukazani są jako prawdziwi ludzie, każdemu z nich nadana jest charakterystyczna cecha (jak w "Panu Tadeuszu"- hrabia, Zosia, Telimena), nie mają rozbudowanej psychiki. "Iliada nie przedstawia całego oblężenia Troi, jedynie jeden z epizodów ostatniego roku dziesięcioletniej wojny. Tematem utworu jest "gniew Achilla, któremu Agamemnon (wódz Greków) zabrał brankę wojenną Bryzeidę. Narrator jest 3- osobowy, dokładny i obiektywny nawiąże do tego pozytywizm). Narracja jest prowadzona z dystansem epickim, jest bardzo rozlewna. Występują liczne retardacje czyli opóźnianie wydarzeń. Utwór składa się z 15,5 tys. wersów, rozpoczyna się inwokacją do Muzy. "Iliada" została napisana tzw. wierszem bohaterskim czyli heksametrem daktylicznym. W literaturze polskiej powstał w formie nawiązania tzw. polski heksametr czyli sześciozestrojowiec toniczny ("Pieśń Wajdeloty" z "Konrada Wallenroda" Mickiewicza, "Bema pamięci żałobny rapsod" Słowackiego).
"Odyseja" jest kontynuacją "Iliady", głównym bohaterem jest Odyseusz, uczestnik walki pod Troją, który wraca na rodzinną wyspę Itakę. Jego dziesięcioletnią tułaczkę spowodowali nieprzychylni bogowie, mszcząc się za zagładę ulubionego miasta (koń trojański – pomysł Odyseusza). Spotykamy się tu po raz pierwszy z retrospekcją (spojrzenie wstecz) oraz narracją bohatera.
LIRYKA GRECKA I RZYMSKA
Tyrtajos (VII w. p.n.e.) – poeta był symbolem patrioty wojownika od jego imienia pochodzą terminy: tyrteizm i poezja tyrtejska, oznaczające twórczość nawołującą do walki w obronie niepodległości ("Rzecz to piękna"). Model poezji tyrtejskiej był popularny w Polsce w okresie zaborów.
Safona VII-VI w. p.n.e.. Opisuje ona miłość opartą na reakcjach cielesnych (zmysłowość)), nawiązuje do tego Tetmajera ("Lubię kiedy kobieta"). Od imienia poetki pochodzi termin strofa saficka (3 wersy 11-sylab a czwarty 5-zgłosek). Hołd poetce oddał w "Trenach" Kochanowski. Od Safony wywodzi się motyw nieśmiertelności poety dzięki poezji ("Pogarda dla nie znającej poezji"), nawiązywali do tego Horacy i Kochanowski.
Anakreont – pisze on iż miłość to sztuka uwodzenia, flirt. W jego utworach motyw miłości symbolizował Eros, pojawiają się tutaj także motywy wina, zabawy i walki z bożkiem miłości ("Słodki bój"). Nawiązywał do niego Kochanowski (fraszki i pieśni biesiadne) oraz Morsztyn (przedstawianie miłości). Od poety wywodzi się termin anakreontyk (pisali je Kochanowski, Morsztyn, Naruszewicz)
Symonides pisał dytyramby, peany, treny i epigramaty. Jego utwory charakteryzuje patos i bogactwo emocji. Pisał m. in. O przemijalności i nietrwałości ludzkiego szczęścia oraz zmienności ludzkiego losu ("Los")
Horacy
Poeta często pisał o miłości, niejednokrotnie traktowanej jako przyjemność, zabawa, w tekstach tych odnaleźć można elementy epikureizmu, głoszącego konieczność korzystania z chwili. Epikureizm został przedstawiony za pomocą motywów anakreontycznych (taniec, wino, muzyka, miłość). Poeta był także zwolennikiem stoicyzmu, uznającego za najwyższe wartości cnotę i mądrość. Z obydwu tych nurtów myślowych uformował poeta własną filozofie, której naczelnym hasłem była idea złotego środka ("O co poeta prosi Apollina"). Poeta przedstawiał Hasło złotego środka zestawiając bogacza który nie był szczęśliwy z człowiekiem miernym, ograniczającym swoje potrzeby, któremu na wszystko wystarczało lub też za pomocą obrazu statku, który nie może być zbyt blisko brzegu bo się rozbije, ani zbyt daleko bo zatonie. Poeta przedstawia ideał życia ziemskiego, na wsi, który powraca później w twórczości Kochanowskiego ("Pieśń świętojańska o Sobótce") i barokowym ziemiaństwie. Horacy podejmuje też problematykę śmierci (poeta nie boi się jej i oczekuje w spokoju), patriotyczną, potęgi i nieśmiertelności poety i poezji ("Exegi monumentum")
"Antygona" – Sofokles
Konflikt tragiczny w "Antygonie" jest konfliktem między dwoma równorzędnymi prawami- prawem boskim (Antygona, każdemu człowiekowi przysługuje pogrzeb) i ziemskim (Kreon, zdrajcom ojczyzny i wrogom pogrzeb się nie należy). Zakończenie wskazuje na to, że Sofokles pierwszeństwo przyznaje boskiemu porządkowi. Tragizm Antygony wynika z fatum, jakie ciąży nad jej rodem.
Cechy tragedii Sofoklesa:
+ zasada trzech jedności: akcji, miejsca, czasu,
+ istotą tragedii jest konflikt tragiczny,
+ tragizm jako kategoria estetyczna, bohater ze względu na swoją szlachetność i cechy charakteru sprowadza na siebie nieszczęście, bohater uwikłany w konflikt między własnym działaniem a siłami wyższymi,
+ bohater to zwykły człowiek a o jego losie decydują bogowie,
+ podstawowym zadaniem tragedii było katharsis czyli oczyszczenie, tragedia miała oddziaływać na odczucia odbiorców i oczyszczać je z niepożądanych uczuć,
+ tragedia składała się z,5 takich części: prolog, parodos (pierwsze wejście chóru), epejsodia (części dialogowe) przeplatane stasimonami (pieśni chóru), exodus (ostatnia pieśń chóru),
+ akcja charakteryzowała się stopniowym narastaniem napięcia, od zawiązania do punktu kulminacyjnego.
Filozofia:
Epikureizm – Hedonizm – Sceptycyzm – Stoicyzm
Epikureizm
Materialistyczna i ateistyczna doktryna: w etyce uznająca jedynie dobra doczesne, a jako cel najwyższy szczęście człowieka, za które on sam jest odpowiedzialny, a którego źródłem są zwłaszcza przyjemności natury duchowej. Człowiek sam jest odpowiedzialny za swoje szczęście, a żyjemy po to, by ciągle dążyć do szczęścia. Ponadto epikureizm zakładał istnienie tylko materialnego świata i dóbr doczesnych. W filozofii przyrody – uważający wszelki byt za cielesny. Potocznie, postawa życiowa polegająca na dążeniu do niczym nie skrępowanego używania życia.
Epikur (341 – 270 r. p.n.e.) – filozof grecki, przedstawiciel starożytnego materializmu.
Hedonizm
Doktryna etyczna uznająca przyjemność, rozkosz bądź unikanie przykrości za jedyne dobro, cel życia, naczelny motyw ludzkiego postępowania.
Sceptycyzm
Stanowisko filozoficzne, głównie teoriopoznawcze, odrzucające możliwość poznania prawdy (także innych wartości – dobro, piękno) i zdobycia wiedzy wiarygodnej i uzasadnionej; powątpiewające ustosunkowanie się do czegoś.
Stoicyzm
Filozofia stoicka została zapoczątkowana w III w. p.n.e. w Atenach przez Zenona z Kition. Stoicy byli racjonalistami, uznawali tylko jeden byt – materię i poznanie rozumowe. Najbardziej jednak rozwinęli myśl etyczną, przejmując od Sokratesa przekonanie o łączności szczęścia, cnoty i rozumu (on po raz pierwszy zrównał prawdę, dobro, piękno). Najwyższym dobrem jest cnota, ona zapewnia szczęście. Aby je osiągnąć, trzeba uniezależnić się od okoliczności zewnętrznych, zapanować nad sobą, wyrzec się dóbr przemijających. Żyć cnotliwie – znaczy żyć zgodnie z naturą. Natura jest rozumna, harmonijna, boska. Naturę człowieka stanowią nie namiętności (te są źródłem zła), lecz rozum. Życie cnotliwe jest zatem zgodne z naturą, z życiem wolnym. Oprócz Sokratesa również Platon był twórcą starszej szkoły stoickiej, uważał on, że świat jest ładem i ma charakter rozumny wzorowany na naturze. Ideałem stoików był mędrzec – człowiek rozumny, szczęśliwy, wolny. Mędrzec ceni tylko cnotę, potępia zło i jest obojętny wobec dóbr nietrwałych: bogactwa, siły, urody, zaszczytów. Dzięki temu jest niezależny i – wolny. Stoicy dążyli do osiągnięcia stanu ataraksji (wyzbycie się pokus, zachowanie niewzruszonego spokoju, uniezależnienie się od radości i smutku świata zewnętrznego, panowanie nad sobą, równowaga duchowa)..Filozofię stoicką cechowała surowa powaga, trzeźwość, rygoryzm. Była to jednak filozofia optymistyczna: głosiła wiarę w człowieka, w możliwość osiągnięcia cnoty, a więc szczęścia. Pojęcie wolności wewnętrznej człowieka jest kluczowym pojęciem etyki stoickiej.
Seneka i Marek Aureliusz należą do młodszej szkoły stoickiej. Odbiegli oni od pierwotnego materializmu, ograniczyli filozofię stoicką do etyki i mądrości życiowej. Wywarli duży wpływ na rozwój myśli chrześcijańskiej. Ich pisma trafiały do szerokich rzesz odbiorców, filozofia stawała się w ich ujęciu podporą w życiu.
Gatunki:
Mit – Epos – Anakreontyk – Epigramat – Hymn – Dytyramb – Pieśń – Tragedia
Mity (z grec. mythos – słowo, mowa, powieść) – przekazywane początkowo ustnie, uzyskały z czasem kształt literacki, nigdy jednak stały, ale podlegający częstym transformacjom, wyjaśniały powstanie świata oraz niezrozumiałe dla ludzi zjawiska, jego bohaterami byli bogowie, herosi, początkowo miały spełniać funkcje religijne, poznawcze, światopoglądowe potem także kulturoznawcze.
Mit – nie jest gatunkiem literackim!!!, jest to opowieść o charakterze legendarnym lub baśniowym, ustna, o stałym schemacie fabularnym (tym różni się od literatury)
Podział mitów
- teogoniczne
- kosmogoniczne
- antropogeniczne
- genealogiczne
Epos (epopeja) – "Iliada" i "Odyseja" Homera (epopeje greckie), "Eneida" Wergiliusza (epopeja rzymska) – utwór epicki, pisany wierszem lub prozą, ukazujący szczegółowo życie narodu (społeczeństwa) w przełomowym momencie historycznym; charakterystyczne jest wprowadzenie bogatego tła obyczajowego, realizm przedstawienia, wielowątkowość akcji pozwalająca ogarnąć wiele środowisk i odzwierciedlić wszechstronnie życie społeczeństwa;
Anakreontyk – lekki i pogodny w nastroju utwór poetycki głoszący pochwałę beztroskiego życia, wina, sztuki i miłości, uroków mijającej chwili; nazwa wywodzi się od Anakreonta z Teos (VI – V w. p.n.e.);
Epigramat – zwięzły utwór poetycki, na ogół dowcipny, cechujący się aforystycznością ujęcia i wyrazistością puenty, często o charakterze niespodzianki, kontrastu lub paradoksu;
Hymn – pieśń błagalna lub/i narracyjna, zawierająca pochwałę bóstwa, legendarnych bohaterów, upersonifikowanych zjawisk lub idei, utrzymywana w stylu wzniosłym, na ogół rozwijająca się wg schematu przemówienia, poczynając od apostroficznego zwrotu na początku; autorzy hymnu przemawiają w imieniu pewnej zbiorowości, snują rozważania moralne, niekiedy wyznania osobiste;
Dytyramb – pieśń pochwalna, pierwotnie w starożytnej Grecji śpiew obrzędowy na cześć Dionizosa, w okresie późniejszym (VI – V w. p.n.e.), utwór liryczny, z którego wywodzą się tragedia i komedia antyczna;
Pieśń – gatunek liryczny, wywodzący się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki; pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów;
Tragedia – gatunek dramatu, w którym są przedstawione dzieje bohaterów skazanych nieuchronnie na niepowodzenie, uwikłanych w konflikt dwóch racji, nie dających się pogodzić (np. konflikt prawa boskiego i prawa państwowego w "Antygonie" Sofoklesa); bohaterowie uświadamiają sobie tę nieuchronność, przenikając zarazem istotę swego losu; nie rezygnują jednak ze swoich dążeń; tragedia była gatunkiem wysokiego, wzniosłego stylu, cechowało ją bogactwo figur stylistycznych; tragedia wywodzi się od śpiewanych na cześć Dionizosa dytyrambów.
Archetyp – wspólne dla całej zbiorowości ludzkiej pewne przekonania, wzory zachowań, wyobrażenia o świecie i przeżycia tkwiące w zbiorowej podświadomości, ustalone wzory ludzkich postaw i zachowań, niezmienne, przybierają różne kształty w literaturze, funkcjonując w postaci toposów.
Topos (gr. "miejsce") – to stałe motywy zaczerpnięte z mitologii, wierzeń i podań, stałe obrazy i motywy literackie, są wyrazem archetypicznych wzorów tkwiących w zbiorowej podświadomości.
Archetypy istnieją w zbiorowej podświadomości, toposy zaś w literaturze.
Mitologia grecka
W przeciwieństwie do Biblii charakteryzuje się politeizmem (wielość bogów). Bogowie podlegali w mitach antropomorfizacji. Mity greków były bardzo liczne i można je różnie interpretować.
Mit "Demeter i Kora" tłumaczy następstwo pór roku, z mitu tego czerpie tragedia grecka- przechodzenie od smutku do radości. Demeter jest archetypem czułości i miłości matki, wiąże się to z motywem cierpiącej matki Stabat Mater Dolorosa w malarstwie.
Mit "Prometeusz" mówi o powstaniu człowieka, zdobyciu przez ludzi ognia, początku nieszczęść i chorób oraz ukaraniu Prometeusza za pomoc ludziom. Tytułowy bohater jest archetypem zbuntowanego przeciw bogom altruisty. Prometeizm(postawa prometejska)- bunt przeciw bogom, siłom natury w imię wolności i szczęścia ludzkości, nawet za cenę cierpienia, istotą buntu jest osamotnienie człowieka, który przerasta ludzi a nie dorównuje bogom. Prometeizm stał się cechą bohatera romantycznego np. Konrad z III cz. "Dziadów"
"Dedal i Ikar" to mit mówiący o potrzebie wolności chęci latania i nierozwadze. Dedal symbolizuje twórcze możliwości człowieka, tęsknotę za wolnością, marzenie o niezależności i swobodzie. Ikar to archetyp człowieka próbującego przekroczyć własne ograniczenia, to symbol młodzieńczej nierozwagi, upadku i klęski. Lot ku słońcu, to chęć zbliżenia się do ideału, próba przekroczenia ograniczeń, za którą płaci się życiem. Topos lotu Ikara pojawia się w "Odzie do młodości" A. Mickiewicza, "Albatrosie" Baudelaire'a a także u Kochanowskiego i Horacego.
"Syzyf" to mit będący wyrazem marzeń człowieka o nieśmiertelności i niemożności jej uzyskania. Syzyf jest wzorem człowieka dążącego do nieśmiertelności. Od jego imienia powstał termin syzyfowa praca, oznaczający trud i wielokrotny wysiłek, który nie przynosi żadnych efektów. Do tego mitu odwołuje się Żeromski w powieści "Syzyfowe prace".
"Wojna trojańska" należy do cyklu mitów, które stały się podstawą dwóch eposów Homera "Iliady" i "Odysei" i zawierają wiele wątków i motywów:
- sąd Parysa – którego celem było wybranie spośród Hery, Ateny i Afrodyty najpiękniejszej,
- postać Heleny – archetyp i symbol kobiecej piękności, ("Odprawa posłów greckich"- Kochanowski)
- koń trojański – który oznacza podstęp, zdobycz, która oznacza klęskę;
"Herkules" (Herakles) to jeden z najsłynniejszych bohaterów greckich, cechujący się odwagą, ponadludzką siłą i wytrzymałością, a także dobrocią. Jest symbolem człowieka, który za swoją niezłomną pracę i wytrwałość oraz wyswobodzenie ludzkości od zagrażających jej nieszczęść (dwanaście prac Herkulesa) zasłużył sobie na nieśmiertelność. Motyw nadludzkiej potęgi i wytrwałości bohatera, nie poddającego się przeciwnościom losu, wykorzystał A. Mickiewicz w swojej "Odzie do młodości".
Najpopularniejsze toposy
Nić Ariadny – wyrażenie z mitologii. Tezeusz musiał zejść do labiryntu Minotaura – potwora z głową byka, którego miał zabić. Z labiryntu nie sposób było wyjść. Ariadna dała mu kłębek, dzięki nici Tezeusz mógł wyjść z labiryntu. Nić Ariadny będzie oznaczać wskazówkę, pomoc w rozwiązaniu jakiejś sprawy;
Labirynt – symbolizuje życie człowieka oraz wybory, których musi dokonać (labirynt myśli);
Narcyz – osobnik zakochany w sobie, egoista poszukujący własnej tożsamości;
Stajnia Augiasza – bałagan, nieporządek, nieład;
Pięta Achillesa – czułe miejsce, wrażliwy punkt;
Puszka Pandory – symbol kłopotów, nieszczęść, całego zła na świecie;
Róg obfitości – symbol wszelkiego dostatku;
Paniczny strach – obezwładniający, paraliżujący, odbierający możliwość działania strach;
Olimpijski spokój – niczym nie zmącony i nienaruszony spokój;
Jabłko niezgody – waśnie, kłótnie;
Opracowanie: Amelia Lisowska
