Pytania z nauki o języku

Olimpiada Literatury i Języka Polskiego
Zawody okręgowe – część ustna

  1. Jakie okresy wyróżniamy w historii języka polskiego? Z jakiego okresu pochodzą podane krótkie fragmenty tekstów? Który z nich jest starszy? Objaśnij znaczenia i formy podkreślonych wyrazów.
  2. Jakie wpływy językowe zaznaczyły się w słownictwie doby staropolskiej? Które z podanych wyrazów należą do słownictwa zapożyczonego, a które do rodzimego? Wyrazy zapożyczone podziel na zapożyczenia stare i nowe (od XIX wieku).
  3. a) Jakie może być pochodzenie następujących nazw własnych:
    b) Jakie znasz inne przykłady nazw własnych, których etymologia odsłania dawne stosunki narodowe, społeczne, gospodarcze, dawną świadomość itp.?
  4. Niektóre zjawiska językowe obserwowane w języku współczesnym świadczą o procesach fonetycznych (zmianach głoskowych), jakie zaszły w dawnej polszczyźnie lub w okresie prasłowiańskim. Omów procesy, których odbiciem są podane pary wy razów.
  5. Omów najważniejsze różnice między staropolską i współczesną odmianą rzeczowników oraz przymiotników. Objaśnij formy fleksyjne podanych wyrazów.
  6. Jakie uproszczenia zaszły w odmianie czasowników od epoki staropolskiej? Objaśnij podane formy staropolskie i omów ich ewolucję.
  7. Wskaż w podanym tekście formy gramatyczne i leksykalne nie występujące we współczesnej polszczyźnie. Spróbuj je objaśnić.
  8. W podanych przykładach wskaż formy liczebników i omów je.
  9. W podanych przykładach wskaż nieosobowe formy czasowników i omów ich funkcję w zdaniu.
  10. W podanych przykładach wskaż formy wyrazów pełniące funkcję orzeczenia.
  11. Wskaż tematy fleksyjne podanych wyrazów i omów charakterystyczne dla nich zjawiska.
  12. W podanych przykładach wskaż najmniejsze cząstki znaczące wyrazów (morfemy): leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne.
  13. W podanych zdaniach wskaż zaimki i określ ich typy.
  14. W podanych wypowiedzeniach pojedynczych wskaż związki składniowe i określ ich typy.
  15. W podanych zdaniach wskaż te dopełnienia, które łączą się z orzeczeniami i określ ich formy gramatyczne.
  16. W podanych wypowiedzeniach wielokrotnie złożonych wskaż zdania względne i ustal, do jakich typów wypowiedzeń składowych one należą.
  17. W podanych wypowiedzeniach wielokrotnie złożonych wskaż wypowiedzenia składowe będące zdaniami rozwijającymi.
  18. Wskaż, w której z podanych form powinny być użyte wyrazy w nawiasach. Jakie reguły rządzą użyciem skrótowców?
  19. Posługując się podanymi przykładami, omów zasady budowy i reguły użycia orzeczenia imiennego w polszczyźnie.
  20. Omów osobliwości w odmianie podanych wyrazów.
  21. Dokonaj analizy podanych formacji słowotwórczych. Wskaż wśród nich złożenia i omów ich typy.
  22. Jakie imiesłowy można utworzyć od podanych czasowników?
  23. Na podstawie podanych przykładów omów zasady użycia imiesłowowego równoważnika zdania.
  24. Posługując się podanymi przykładami, omów zasady akcentowania we współczesnej polszczyźnie. Omów sposoby akcentowania w tekście śpiewanym na przykładzie przytoczonej pieśni.
  25. Na przykładzie wyrazów tworzących podane niżej pary wyjaśnij, na czym polega różnica między treścią a zakresem znaczeniowym wyrazów. Dokonaj analizy treści podanych par wyrazów. Czy któryś z elementów danej pary jest przydatny do budowy definicji drugiego elementu?
  26. Które z podanych wyrazów są względem siebie synonimiczne? Na czym może polegać różnica miedzy synonimami?
  27. Podaj wyrazy lub wyrażenia synonimiczne względem wymienionych. Jakie różnice zachodzą miedzy elementami poszczególnych par?
  28. Czasowniki użyte w podanych niżej grupach zdań mają różne znaczenia. Zanalizuj najbliższy kontekst czasownika i ustal, jakie właściwości tego kontekstu (gramatyczne i leksykalne) są charakterystyczne dla każdego ze znaczeń czasownika.
  29. Które z wyrazów użytych w podanych zdaniach są homonimami? Uzasadnij swoją odpowiedź. Do jakich części mowy należą wyrazy homonimiczne, które wskazałeś?
  30. W podanych zdaniach wskaż związki frazeologiczne. Opisz ich znaczenie i omów funkcję stylistyczną.
  31. Wyrazy (...), które powtarzają się w podanych zdaniach, są składnikami związków frazeologicznych lub połączeń luźnych. Wskaż frazeologizmy i objaśnij ich znaczenie.
  32. Niektóre z podanych zdań są wnioskami wynikającymi logicznie z innych podanych tu zdań. Wskaż je. Które z podanych zdań nic wynikają z innych?
  33. Wykorzystując zmiany szyku i akcentu logicznego, przekształć podane zdania na kilka sposobów. Do każdego z uzyskanych wariantów zdania dobierz pytanie, na które mógłby być odpowiedzią. Wskaż w zdaniach tę część informacji, która w danym wypadku jest najważniejsza (jest rematem). Na czym polega i czemu służy zabieg artystyczny zastosowany przez poetę w przytoczonym tekście?
  34. Jak pod względem treściowym powiązane są kolejne zdania podanego tekstu? Wskaż wyrazy, których znaczenie nawiązuje do treści wyrażeń użytych w zdaniach poprzedzających dane zdanie. Omów związki znaczeniowe zachodzące między tymi wyrażeniami.
  35. Podane zdania ułóż w takiej kolejności, by stanowiły spójny tekst. Wskaż w nich wyrażenia przesądzające o określonym następstwie zdań (nawiązujące do treści zdań poprzednich). Jakie to wyrażenia?
  36. Oceń poprawność podanych zdań z punktu widzenia ich zgodności ze zwyczajem językowym i systemem gramatycznym, czyli za pomocą kryteriów uzualnego i systemowego.
  37. Czy naruszenie normy językowej jest zawsze błędem? Omów ten problem na podstawie analizy podanych przykładów.
  38. Posługując się podanymi przykładami, omów sposoby wzbogacania zasobu słownictwa współczesnej polszczyzny.
  39. Posługując się podanymi przykładami, omów typy zapożyczeń i oceń ich przydatność. Wskaż, z jakich języków pochodzą poszczególne zapożyczenia.
  40. Wykorzystując podane przykłady, omów mechanizmy językowe służące wyzwalaniu komizmu.
  41. W przytoczonym tekście wskaż elementy typowe dla polszczyzny mówionej. Scharakteryzuj różnice, jakie zachodzą między językiem wypowiedzi mówionych i tekstów pisanych. Co powoduje te różnice?
  42. Omów funkcje języka w wypowiedzi. Wskaż w podanym tekście przejawy podporządkowania komunikatu różnym funkcjom.
  43. W podanym tekście wskaż środki językowe pełniące funkcję ekspresywną.
  44. Omów funkcje języka w wypowiedzi. Jakie funkcje językowe można odkryć w podanych tytułach prasowych? Wskaż ich przejawy, analizując poszczególne tytuły.
  45. Omów formy językowa (wyrazy, formy gramatyczne, typy zdań) oraz środki stylistyczne używane w reklamach. Wskaż je w przytoczonych przykładach.
  46. Jakie odmiany języka czy style językowe można rozpoznać w podanym tekście? Omów cechy charakterystyczne, zasięg użycia tych odmian mowy. Jaką funkcję pełnią w tym utworze?
  47. Jakie style językowe reprezentują podane fragmenty tekstów? Omów cechy charakterystyczne tych stylów.
  48. Omów znaczenie przenośne podanych nazw, ilustrując je przykładami użyć. Objaśnij pochodzenie tych nazw.
  49. W podanych fragmentach tekstów wskaż, neologizmy i określ ich typ. Zanalizuj ich znaczenie oraz funkcję. W wypadku neologizmów słowotwórczych ustal, od jakiego wyrazu podstawowego i w jaki sposób zostały utworzone.
  50. W podanych fragmentach tekstów wskaż, wypowiedzenia nic będące zdaniami (oznajmienia, równoważniki zdań). Jakie są ich funkcje stylistyczne?
  51. Jakie znasz odmiany stylizacji językowej? Z którym z jej typów mamy do czynienia w podanym tekście?
  52. Gwara a stylizacja gwarowa. Wykorzystując podane fragmenty tekstów, omów te zjawiska i zasięg ich występowania. Scharakteryzuj sposoby użycia gwary ludowej w utworach artystycznych.
  53. Styl makaroniczny w piśmiennictwie i oratorstwie staropolskim jego uwarunkowania kulturowe. Omów to zagadnienie, ilustrując je przykładami z podanego tekstu. Czy podobne zjawiska językowe dają się zauważyć współcześnie?
  54. Styl biblijny – jego rola w literaturze polskiej. W przytoczonym fragmencie wskaż cechy charakterystyczne wypowiedzi poddanej stylizacji biblijnej i omów jej funkcję w tym tekście.
  55. Jakie środki stylistyczne użyte zostały w podanym wierszu?
  56. Omów budowę wierszową podanych utworów z uwzględnieniem ich struktury rymowej. Jakie typy wiersza znalazły najszersze zastosowanie w literaturze polskiej? Jaką postać wersyfikacyjną przybierają najczęściej współczesne utwory poetyckie?