Serwis Humanistyczny "Hamlet"
Uczeń

XXXIV OLiJP – Test językowy A i B

I. Zastanów się, jakie jest współczesne znaczenie wyrazów, podanych wraz z dawnymi znaczeniami. Przy każdym z wyrazów wpisz typ zmiany znaczeniowej, jaka w nim zaszła (przesunięcie znaczenia; generalizacja, czyli uogólnienie; specjalizacja, czyli zawężenie znaczenia; zmiana nacechowania stylistycznego wyrazu).

1. komnata 'pomieszczenie mieszkalne'
2. pop 'kapłan'
3. strzelba 'strzelanie'
4. ojczyzna 'obszar ziemi odziedziczony po ojcu'

1. katecheta 'nauczyciel'
2. zmiennik 'zdrajca'
3. dziedzina 'obszar ziemi odziedziczony po dziadzie (dziadku)'
4. rzeźba 'rzeź, wyżynanie'

II. Wskaż wyraz(y) i związki frazeologiczne, których znaczenie ma motywację biblijną.

• A: beniaminek, higiena, rzeź niewiniątek, koszula Dejaniry, hiobowe wieści, letarg, miecz Damoklesa, salomonowy wyrok.
• B: maraton, wdowi grosz, ciemności egipskie, puszka Pandory, stajnia Augiasza, hipnoza, mamona, rzucać perły przed wieprze.

III. 1. Do podanych par wyrazów dopisz po dwie inne pary, zestawione na podstawie tej samej relacji znaczeniowej.

1. zapiąć : rozpiąć =
2. kanibal : ludożerca =
3. nauczyciel : uczeń =

1. szorstki : gładki =
2. horyzont : widnokrąg =
3. położyć : leżeć =

III. 2. Określ ogólnie, jaka relacja znaczeniowa leży u podstaw powyższych szeregów par, np. prasować : żelazko – relacja znaczeniowa – czynność : narzędzie tej czynności.

1. ... 
2. ... 
3. ... 

IV. 1. Podane wypowiedzenie siedmiokrotnie złożone podziel na dwa krótsze, modyfikując początek pierwszego zdania składowego w drugim wypowiedzeniu złożonym.
2. Jaki typ zdania podrzędnego występował w miejscu podziału wypwowiedzenia?
3. Zanalizuj oba nowe wypowiedzenia złożone, określając typy ponumerowanych wypowiedzeń składowych.

A: Elektryczność, kiedy się tylko pojawiła w teatrze, wpłynęła na ożywienie scenografii, co rozbudziło nadzieje inscenizatorów, że – stosując efekty specjalne oparte na tej nowince technicznej – automatycznie zapewnią sukces swoim przedstawieniom, ponieważ światło elektryczne umożliwiało łatwiejsze i bardziej skuteczne oddziaływanie na emocje wszędzie tam, gdzie dekoracje odgrywały ważną rolę w budowaniu nastroju spektaklu.

B: Myśl, że można wykorzystać w teatrze film jako element scenografii, wydawała się już sto lat temu tak naturalna, że do współpracy przy inscenizacji Walkirii Wagnera w Warszawie zaproszono konstruktora polskiego kinematografu, więc Ksawery Pruszyński, nakręciwszy w plenerze ćwiczenia oddziału Czerkiesów, wyświetlił podczas premiery spektaklu swój film w słynnej scenie cwału, czego jednak w następnych przedstawieniach nie powtórzył, choć jego eksperyment wywarł na widzach wielkie wrażenie.

V. Wstaw do tabelki litery oznaczające poszczególne wypowiedzenia tak, aby odczytane w tej kolejności wypowiedzenia utworzyły całość pod względem formalnym i znaczeniowym (wypowiedź A. Olgi Tokarczuk i B. ks. Józefa Tischnera).

VI. Poniżej podano definicję jednego z paraliterackich gatunków wypowiedzi. Wskaż gatunek, który może być w taki sposób scharakteryzowany.

A: Ciąg prowadzonych z dnia na dzień zapisków utrwalających bieżące wydarzenia; czasem pisanych z myślą o publikacji, z zamysłem artystycznym, ze szczególną dbałością o język, tworzących odrębny gatunek piśmiennictwa autobiograficznego.

B: Utwór publicystyczny o tamatyce społeczno-obyczajowej, podróżniczej, wojennej itp., mający charakter sprawozdania z wydarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem; czasem łączy materiał autentyczny z fikcją fabularną i rozwiniętą charakterystyką psychologiczną bohaterów.

VII.

Śpię jeszcze,
a tymczasem następują fakty.
Bieleje okno,
szarzeją ciemności,
wydobywa się pokój z niejasnej przestrzeni,
szukają w nim oparcia chwiejne, blade smugi.

Kolejno, bez pośpiechu,
bo to ceremonia,
dnieją płaszczyzny sufitu i ścian,
oddzielają się kształty,
jeden od drugiego,
strona lewa od prawej.

Świtają odległości między przedmiotami,
ćwierkają pierwsze błyski
na szklance, na klamce.
Już się nie tylko zdaje, ale całkiem jest
to, co zostało wczoraj przesunięte,
co spadło na podłogę,
co mieści się w ramach.
Jeszcze tylko szczegóły
nie weszły w pole widzenia.
Ale uwaga, uwaga, uwaga,
dużo wskazuje na to, że powracają kolory
i nawet rzecz najmniejsza odzyska swój własny,
razem z odcieniem cienia.

Zbyt rzadko mnie to dziwi, a powinno.
Budzę się zwykle w roli spóźnionego świadka,
kiedy cud już odbyty,
dzień ustanowiony
i zaranność mistrzowsko zmieniona w poranność.

(Wisława Szymborska, Wczesna godzina)

1. Z ostatniej części wiersza wypisz neologizmy poetyckie. Od jakich wyrazów zostały utworzone?
2. Zanalizuj budowę składniową zdania dnieją płaszczyzny sufitu i ścian (określ występujące w nim części zdania.
3. W jakiej formie używa się czasownika dnieć? Czym się ona różni pod względem składniowym od formy dnieją użytej w wierszu?
4. Wypisz zdanie, w którym występuje zjawisko synestezji.
5. Podaj jeden przykład zastosowania w wierszu aliteracji (instrumentacji głoskowej) – wypisany z wypowiedzenia, w którym występuje synestezja.
6. Podkreśl w wierszu wypowiedzenie zawierające zdanie podrzędne podmiotowe. Jakie zjawisko stylistyczne w nim występuje?
7. Z ostatniej części wiersza wypisz wszystkie czasowniki w formie nieosobowej. Jaka to forma?
8. Jaki typ wiersza użyty został w wierszu Szymborskiej?
9. Zaznacz klamrą dwa kolejne wersy, które swą budową nawiązują do jednej z form wiersza sylabicznego. Jaka to forma?
10. Wypisz dwie pary wersów, których rozmiar sylabiczny pokrywa się z rozmiarem członów analizowanej wcześniej formy sylabicznej (uwzględniając jej podział średniówkowy).

Źródło: XXXIV OLiJP – etap okręgowy. Testy językowe A i B.