XL OLiJP – Temat 1

Apokryf w literaturze dawnej i współczesnej

Praca ma dotyczyć wyłącznie apokryfów rozumianych jako teksty związane z Biblią (stymulowane wątkami biblijnymi i/lub oparte na starożytnych apokryfach). Nie będą nas więc interesowały rozmaite mistyfikacje literackie i falsyfikaty, nazywane nieraz apokryfami, niezwiązane jednak z problematyką biblijną (takie jak np. Pieśni Osjana Jamesa Macphersona czy Apokryfy Stanisława Lema) a także utwory, które mają w tytule wyraz "apokryf", ale nie wiążą się bezpośrednio z interesującą nas problematyką (np. Apokryf rodzinny Hanny Malewskiej).

We wstępie do pracy należy najpierw przedstawić definicje apokryfu i wymienić różne rodzaje apokryfów w literaturze dawnej (począwszy od starożytności) i nowszej, łącznie z literaturą XX wieku (ewentualnie też XXI wieku). Następnie powinna się znaleźć we wstępie szersza charakterystyka apokryfu mająca charakter obszernego hasła encyklopedycznego. Takie ujęcie ułatwi uporządkowanie pojęć i będzie podstawą do dalszych części pracy zawierających analizy i interpretacje apokryfów. Przy opracowywaniu takiej syntetycznej, ale zwięzłej charakterystyki apokryfu (najwyżej 2 strony) powinno się unikać popularnych słowników i encyklopedii, a skupić na opracowaniach naukowych. Spośród słowników należy wykorzystywać tylko słowniki naukowe takie jak Słownik literatury staropolskiej pod red. Teresy Michałowskiej.

Trzy główne grupy tekstów, jakie należy wziąć pod uwagę w dalszej, podstawowej części pracy to:

  • apokryfy biblijne, zwłaszcza apokryfy Nowego Testamentu (będą pełniły w analizach funkcję pomocniczą),
  • apokryfy staropolskie,
  • współczesne utwory apokryficzne, zwłaszcza powieści.

Praca - poza omówionym wyżej wstępem oraz zakończeniem - powinna składać się z dwu części poświęconych:

  • literaturze dawnej (analiza i interpretacja wybranych apokryfów staropolskich w kontekście Biblii, apokryfów biblijnych i literatury epoki, np. średniowiecza czy renesansu),
  • literaturze XX-XXI wieku (analiza i interpretacja wybranych apokryfów współczesnych).

W obu częściach nie należy omawiać zbyt wielu utworów. W pracy powinna się znaleźć dogłębna, kontekstowa analiza kilku utworów. Mogą to być w pierwszej części pracy (literatura dawna) dwa, najwyżej trzy apokryfy staropolskie; w drugiej części pracy (literatura XX-XXI wieku) - jeden lub dwa utwory współczesne (np. powieść albo powieść i dramat), zarówno z literatury polskiej jak i zagranicznej. Pojęcie apokryfu i apokryfizacji rozumiemy tu szeroko jako "produkty różnokierunkowego i wieloetapowego uzupełniania informacji kanonicznych" (M. Adamczyk), a więc chodziłoby o teksty literackie, które uzupełniają na różne sposoby kanoniczny tekst Biblii, są przeważnie (ale nie zawsze) oparte na apokryfach starożytnych, a ich cel jest wyraźnie apokryficzny.

W pracy znajdą się zatem zarówno utwory dawne, jak i współczesne, i ważne jest, aby w zakończeniu zwrócić uwagę na występujące między nimi podobieństwa, wynikające właśnie z ich - szeroko rozumianego - apokryficznego charakteru.

Bibliografia:

Apokryfy biblijne:

  • Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1-3, Ewangelie apokryficzne, pod red. M. Starowieyskiego. Kraków 2001-2007 lub wydania wcześniejsze.

Teksty literackie:

  • Apokryfy staropolskie opublikowane w wymienionych niżej antologiach oraz powieści współczesne takie jak powieści Jana Dobraczyńskiego (Listy Nikodema, Święty miecz), Henryka Panasa (Według Judasza), Romana Brandstaettera (Jezus z Nazarethu) czy współczesne powieści zagraniczne, które opowiadają historie oparte na Biblii, posługując się starożytnymi apokryfami i innymi źródłami, a także autorską fantazją - np. utwory Lloyda C. Douglasa (Szata, Wielki Rybak), Pära Lagerkvista (Barabasz, Mariamne), Artura Lundkvista (Upadek Jerycha). Można wziąć pod uwagę jeszcze wiele innych utworów, ale nie powinno się poświęcać odrębnych analiz w rozprawce utworom literackim, w których motywy apokryficzne stanowią tylko wątek poboczny (jak np. w powieści Dana Browna Kod Leonarda da Vinci).

Antologie tekstów staropolskich:

  • "Cały świat nie pomieściłby ksiąg". Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne. Wyd. Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, wstęp napisała Maria Adamczyk, Warszawa 2008.
  • Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wydanie 3. Wrocław 2005 (lub poprzednie wydania).

Literatura przedmiotu:

  • Obszerny spis literatury przedmiotu znajduje się w książce: Grzegorz Kramarek, Tradycja biblijna w literaturze polskiej. Bibliografia opracowań. Wiek XX. Lublin 2004, TN KUL (zob. zwłaszcza w indeksie przedmiotowym pozycję apokryf); kontynuacja i uzupełnienia na stronie internetowej: http://www.kul.lublin.pl/m_wydzialowe/tblp.pdf.
  • Obszerne wykazy podstawowej literatury przedmiotu znajdują się też w następujących hasłach słownikowych, które stanowią dobre wprowadzenie do tematu: Maria Adamczyk, Apokryf. w: Słownik literatury staropolskiej, pod red. Teresy Michałowskiej. Wrocław 1980 (lub wyd. następne)
  • Tytus Górski, Apokryf. W: Słownik rodzajów i gatunków literackich, pod red. Grzegorza Gazdy i Słowini Tyneckiej-Makowskiej. Kraków 2006.