OLiJP 2008/2009 – Temat 5

Troska o język narodowy dawniej i dziś

Wykorzystując podany zestaw zagadnień, omów rolę języka jako jednego z czynników integrujących wspólnotę etniczną i stanowiących podstawę tożsamości narodowej. Rozważ, jaki wpływ ma język na rozwój różnych sfer życia społecznego, umysłowego i kulturalnego (część I pracy). Następnie przeanalizuj stan polszczyzny współczesnej i zachodzące w niej zmiany. Przedstaw próby rozpoznania szans jej rozwoju i zagrożeń. Zastanów się nad możliwościami zapobiegania zjawiskom negatywnym i potrzebą takich działań. Porównaj obecną sytuację w tym zakresie ze świadectwami historycznymi, potwierdzającymi świadomość roli języka narodowego oraz troskę o jego stan. Uwydatnij podobieństwa i różnice w zakresie świadomego pielęgnowania języka w czasach współczesnych i epokach wcześniejszych (część II pracy). W swoich analizach uwzględnij zarówno kwestie poprawności, jak i dbałość o postać stylistyczną wypowiedzi i różne aspekty kultury języka.

Problemy

  1. Rola języka w kształtowaniu się społeczeństwa, narodu i państwa. Państwa i społeczeństwa jedno- i wielonarodowościowe. Państwa i społeczeństwa jedno- i wielojęzyczne. Jakie czynniki wpływają na taki stan rzeczy? Czym różni się język od dialektu czy gwary ludowej?
  2. Status języka w zależności od sytuacji politycznej państwa i narodu. Możliwość używania języka narodowego w różnych dziedzinach życia. Wpływ gwałtownych przemian społecznych i kulturowych na sytuację języków narodowych. Następstwa globalizacji w dziedzinie komunikacji językowej we współczesnym świecie.
  3. Podejmowanie prac w zakresie kodyfikacji norm językowych, dbałość o zachowanie poprawności języka, rozwijanie świadomości w dziedzinie kultury języka jako działania wynikające z rozumienia szczególnej roli języka narodowego.
  4. W jakich okresach polskiej historii, ze względu na jakie okoliczności polityczne, społeczne i kulturowe, nasilały się starania o zapewnienie językowi narodowemu wysokiej rangi? Kto i w jaki sposób wyrażał troskę o język, o jego poprawność i bogactwo form? W jakich kręgach społecznych kształtowała się świadomość językowa w tym zakresie? Jakie formy instytucjonalne (uwzględniając instytucje państwowe, społeczne, edukacyjne oraz towarzystwa naukowe itp.) przyjmowały owe starania o poprawność i kulturę języka?
  5. Postawy purystyczne i świadome działania w zakresie podnoszenia kultury języka a permisywizm i dopuszczanie niekontrolowanego rozwoju mowy. Jakie argumenty przemawiają za obroną języka przed naruszaniem norm gramatycznych i stylistycznych oraz przejawami niskiej kultury w sferze komunikacji? Co uzasadnia uznanie tendencji innowacyjnych w języku?
  6. Rola autorytetów, elit kulturalnych w kształtowaniu świadomego stosunku do języka i kultury jego użyć ( sytuacja w różnych okresach historycznych i stan współczesny). Wpływ literatury i publicystyki na utrwalanie lub zamącanie wzorców stylistycznych w różnych dziedzinach komunikacji językowej.
  7. Obserwowane w ostatnich dziesięcioleciach rozszerzanie się zasięgu języka potocznego i stylu kolokwialnego, co łączy się z odchodzeniem od tradycyjnych norm stylistycznych. Problem prymitywizmu językowego i wulgaryzacji mowy.
  8. Użycie języka narodowego a znajomość języków obcych. Kiedy znajomość języka obcego staje się wartością pozytywną w życiu jednostki i społeczeństwa, a kiedy ma wpływ destrukcyjny? W jakich okresach historii Polski i z jakich powodów języki obce stanowiły zagrożenie dla statusu języka narodowego lub poprawności jego użyć? Jakie to znajdowało odbicie w strukturze języka?

Opracowania:

  • I. Bajerowa, Język ogólnopolski XX wieku, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX, t. II: Współczesny język polski 1986, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 2001, s. 23-48.
  • I. Bajerowa, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1., Katowice 1986, t. 2., Katowice 1992, t. 3., Katowice 2000.
  • I. Bajerowa, Wpływ rozwoju techniki na język polski przełomu wieku XVIII na wiek XIX, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" 1970, R. 18, s. 199-226.
  • S. Borawski, Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa 2000.
  • M. Bugajski, Pół wieku językoznawstwa normatywnego, Warszawa 1993.
  • D. Butler, Zmiany słownikowe w polszczyźnie przełomu XIX i XX, "Poradnik Językowy" 1972, s. 196-204, 276-285.
  • D. Butler, Zmiany w polszczyźnie dwudziestolecia, "Przegląd Humanistyczny" 1969, z. 13, s. 65-80.
  • S. Dobrzycki, Kultura języka w wieku XVI, "Ruch Literacki" 1931, z. 6, s. 289-296.
  • B. Dunaj, Język polski najstarszej doby piśmiennej (XII-XIII w.), Kraków 1975.
  • Język – kultura – społeczeństwo. Wybór studiów i materiałów, pod red. S. Dubisza, Warszawa 1990.
  • Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 2002.
  • Z. Kloch, Spory o język, Warszawa 1995.
  • Kultura żywego słowa w dawnej Polsce, pod red. H. Dziechcińskiej, Warszawa 1989.
  • Ludzie oświecenia o języku i stylu, t. I-III, oprac. Z. Florczak i L. Pszczołowska pod red. M. R. Mayenowej, Warszawa 1957-1959.
  • A. Markowski, Stan i zagrożenia polszczyzny, [w:] Materiały XVI Jesiennych Spotkań PTI, Katowice 2000.
  • A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005.
  • K. Morawski, Walka o język w czasach Odrodzenia, Kraków 1923.
  • Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków, red. J. Miodek, Wrocław 1999.
  • Polska polityka językowa na przełomie tysiącleci, red. J. Mazur, Lublin 1999.
  • Z. Topolińska, Charakter i dynamika językowych procesów integracyjnych w powojennej Polsce, "Socjolingwistyka" 1990, t. 9.
  • E. Umińskia-Tytoń, Polszczyzna potoczna XVIII wieku, Łódź 1992.
  • S. Urbańczyk, Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia, [w:] Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa 1968.
  • B. Walczak, Język polski jako nośnik kultury europejskiej, "Polonistyka" 2003, nr 6, s. 324-328.
  • B. Walczak, Zarys dziejów języka polskiego, Poznań 1995.