Oświecenie – test

Poniżej zamieszczono cztery pytania, które mają sprawdzić zarówno twoje wiadomości dotyczące epoki oświecenia, jak i umiejętności związane zrozumieniem i analizą stylistyczną tekstów literackich. Zanim udzielisz odpowiedzi, przemyśl sens pytania. Odpowiadaj zwięźle, jasno i na temat, używając prostego i poprawnego języka.

1. Wymień i krótko scharakteryzuj znane ci funkcje językowe. Następnie odpowiedz na pytania odnoszące się do poniższego tekstu:

  1. Jaka funkcja językowa dominuje w tym fragmencie? Jakie są jej językowe wykładniki?
  2. Jakiego rodzaju komizm tu występuje? Poprzez jakie środki się wyraża?
  3. W jaki sposób przedstawiony został Harpagon? Jakie środki zastosował Molier, aby wyeksponować jego cechy?

HARPAGON
Sam, krzycząc jeszcze w ogrodzie, wpada bez kapelusza.

Złodziej! Złodziej! Rozbójnik! Morderca! Ratunku! Kto w Boga wierzy! Jestem zgubiony, zamordowany! Gardło mi poderżnęli: wykradli mi pieniądze! Kto to być może? Co się znim stało? Gdzie uciekł? Gdzie się ukrywa? Jak go znaleźć? Gdzie pędzić? Gdzie szukać? Może tu! Może tam? Kto to taki? Trzymaj!

Chwytając się za ramię.

Oddaj pieniądze, łotrze!... Ha, to ja sam! Zmysły tracę, nie wiem, gdzie jestem, kto jestem, co robię. Och, moje kochane złoto! Moje biedne złoto! Mój drogi przyjacielu! Wydarto mi ciebie; odkąd mi ciebie wydarto, straciłem mą podporę, pociechę, radość: wszystko skończone dla mnie, nie mam co robić na świecie. Bez ciebie żyć mi nie podobna. Stało się; już nie mogę; umieram; już umarłem; pogrzebano mnie! Czyż nikt mnie nie znajdzie, kto by mnie wskrzesił oddając mi moje drogie pieniądze lub wskazując, kto je ukradł? Co? Co mówisz? Nie, nie ma nikogo? [...]

Molier, Skąpiec, a. IV, sc. VII.


2. Zanalizuj środki stylistyczne (przynajmniej 5), występujące w poniższym fragmencie wiersza poety oświeceniowego, według schematu: nazwa środka – przykład lub omówienie. Określ, jaki środek stylistyczny dominuje w tym fragmencie i dlaczego. Następnie odpowiedz na pytania:

  1. Do jakiego oświeceniowego prądu literackiego przynależy ten utwór? Co o tym świadczy?
  2. Jaki znany ci gatunek reprezentuje ten tekst? Dlaczego?

DO STANISŁAWA AUGUSTA

Ze wszystkich chwili, którymi wymierza
Wiek bystre poczty, nieścigłego pierza
Lecąc zapędem, gdzie go wieczność wzywa,
Dniu najpiękniejszy, o poro szczęśliwa.

Ciebie, w górnego światła oceanie
Omywszy, słońce na jasnym rydwanie
Ledwie wyniosło cugi złocistemi,
Wszystko ożyło stworzenie na ziemi.

Tobie się cały dni ukłonił wątek,
Żeś dał dobremu królowi początek;
I stojąc wciągłym na niebie szeregu,
Rocznego panem zgodnie obrał biegu.
[...]


3. Na czym polega retoryczność poniższych fragmentów tekstów?

I.
Gdzieżeś cnoto? gdzieś, prawdo? gdzieście się podziały?
Tuście niegdyś najmilsze przytulenie miały.
Czciły was dobre nasze ojcy i pradziady,
A synowie, co w bite wstąpać mieli ślady,
Szydząc z świętej poczciwych swych przodków prostoty,
Za blask czczego poloru zamienili cnoty.

  1. Kto jest autorem powyższych słów?
  2. Określ cechy gatunkowe utworu, którego fragmentem są powyższe słowa.

II.
(...) Prawdo! najlitościwszy nieba darze! Jeżeli kiedykolwiek przemieszkiwanie twoje między ludźmi gruntowało szczęście narodów, zstąp dzisiaj do serc wolnych Polaków, oświeć ich rozum i natchnij wspaniałym do wolności przywiązaniem! Niech ta ziemia, którą opatrzna ręka wolności ludzkiej przeznaczyła, nie cierpi więcej w łonie swoim najlichszego niewolnika! (...)

  1. Jaki jest tytuł tekstu, z którego pochodzi powyższy fragment? Kto jest jego autorem?

4. Porównaj w formie np. wyliczenia albo tabelarycznego zestawienia cechy poezji klasycystycznej i sentymentalnej.

5. Wyjaśnij znaczenie następujących pojęć: empiryzm, deizm, racjonalizm metodologiczny.

6. Scharakteryzuj cechy gatunkowe poematu heroikomicznego.

Opracowanie: R. Bednarz.