Romantyczne wartości i idee w świetle "Kordiana" J. Słowackiego

Założenia

  1. Praca odbywa się w czterech grupach równocześnie.
  2. Każda grupa otrzymuje tekst z pytaniami, na które musi przygotować odpowiedź.
  3. Po określonym czasie (np. 20 min.) przedstawiciele poszczególnych grup prezentują opracowany przez daną grupę problem.
  4. Po prezentacjach następuje podsumowanie dokonane przez wyznaczoną do tego osobę.

Materiały dla grup

  1. Romantyczna wyobraźnia (marzenie, uczucie, poezja)
  2. Romantyczna miłość
  3. Mesjanizm (wolność i historia)
  4. Bóg – Szatan – Świat (człowiek i jego życie)

Grupa I
Romantyczna wyobraźnia (marzenie, uczucie, poezja)

KONTEKST:
Mickiewicz w "Balladach i romansach " wynosi wyobraźnię i uczucie nad "mędrca szkiełko i oko" (czyli rozum); wyobraźnia i uczucie pozwalają wniknąć w niewidzialną istotę rzeczy, poznać świat duchów oraz własną duszę. Są silniejsze niż śmierć.

KORDIAN
Gardzę przestrogą, zapalam się, płonę,
Jak kwiat liściami w niebo otwartemi
Myśl Boga z tworów wyczytuję ziemi,
I głazy pytam o iskrę płomienia (...)
( sc. I. akt I)

1) Co znaczą "myśl Boga" i "iskra płomienia"? Na czym polega romantyczne poznanie?

ALE:

Ta cicha jesień, co drzew trzęsie szczytem,
Co na drzewie liście truje [...]
Podobna do śmierci anioła [...]
Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa [...]
Otom ja sam, jak drzewo zwarzone od kiści,
Sto we mnie rządź. sto uczuć, sto uwiędłych liści;
[...]
Celem uczuć, zwiędnienie; głosem uczuć, szumy
Bez harmonii wyrazów...
( sc. I. akt I)

2) Jaki związek zachodzi pomiędzy "jesienią", "drzewami", "liściami" a Kordianem i jego uczuciami?

A ten ogród. czarowna sielanka Londynu,
Jak ustęp złoty, w nudnym ginie poemacie.
Ludzie! wy się tym drzewom przypatrywać macie,
Jak cudom Boga, obok cudów waszej ręki.
(Park londyński, akt II)

Był wiek, żem ja w dziecinnych marzeniach budował
Wszystkie stolice ziemskie, dziś je widzę różne; [...]
Rzeczywistości naga. wynagrodź marzenie!
Próżno myśl genijuszu świat cały pozłaca,
Na każdym szczeblu życia rzeczywistość czeka.
(Dover, akt II)

3) Co znaczą słowa: " Ten ogród (...) w nudnym ginie poemacie." w kontekście fragmentu?

4) Czemu zostaje przeciwstawiona RZECZYWISTOŚĆ? Jakie wartości (co?) podważa?


Grupa II
Romantyczna miłość

KONTEKST:
Romantyczna miłość była przedstawiana jako ponadczasowy. niezależny od przestrzeni związek, unia dwóch pokrewnych dusz, które po śmierci łączyły się w jedną całość, w jednego " anioła ".

LAURA
Kordianie!...

KORDIAN
Ten głos rozwiewa złote zapału świtanie.
Zamknięty jestem w kole czarów tajemniczem.
Nie wyjdę z niego... Mogłem być czymś... będę niczem...
(sc. I, akt I)

1) Co znaczy taka odpowiedź Kordiana na wołanie Laury, kobiety, którą kochał? Czy wyraża radość...?
Wskazówka: "Złote zapału świtanie" znaczy dla Kordiana: "Trzeba mi nowych skrzydeł, nowych dróg potrzeba" (sc. I, akt I)

Kordian w obecności Wioletty wypowiada takie słowa:

Patrzę na wazon lawy, w którym rosną kwiaty;
Niegdyś ta lawa ogniem zapalonym wrzała.
Skoro ostygła, snycerz kształt jej nadał drogi...
Świat jest nieraz snycerzem, a serce kobiety
Lawą ostygłą.

oraz – powiedziawszy Wioletcie o utracie majątku – dodaje:

Lecz bogactwo w miłości znikomą jest miarą,
Dawałem ci brylanty, dziś sercem się dzielę.
[...]
Serce twoje przedkładam nad wszelki dar złoty.

na co Wioletta odpowiada:

Przegrałeś moje serce razem z klejnotami!!
(Willa włoska, akt II)

2) Czym miłość jest dla Kordiana? Czym dla Wioletty? Na czym opiera swe uczucie Wioletta?

3) Czy możliwy jest w takiej sytuacji "związek dwóch pokrewnych dusz" skoro według Kordiana: "Na jednego anioła dwóch dusz ziemskich trzeba!" (sc. I, akt I)?


Grupa III
Mesjanizm (wolność i historia)

KONTEKST:
Jednym z głównych centrów, wokół których obracała się myśl romantyczna było zagadnienie wolności człowieka (kluczowe dla romantyzmu europejskiego – zob.: Goethe, Byron...) oraz wolności narodu (cecha charakterystyczna dla romantyzmu polskiego – zob.: Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid). Dla Polaków, jak wiadomo, istotne było odzyskanie niepodległości. W tej kwestii popularność w rozbitym państwie, a przede wszystkim na emigracji zdobyły poglądy A. Mickiewicza, wyrażone w "Konradzie Wallenrodzie " i "Dziadach cz. III". Pierwszy z tych utworów zaproponował walkę spiskową, działanie "podstępem i zdradą" podjęte przez tytułowego bohatera, poświęcającego siebie i własne sumienie (duszę) (konflikt moralny) za wolność narodu. Drugi utwór – stworzył podstawy tzw. IDEOLOGII MESJANISTYCZNEJ, wyrażającej się w haśle: "POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW" (zob.: wizja ks. Piotra). Mesjanizm widział paralelę między męką Chrystusa cierpiącego za ludzkość a męką narodu polskiego, która miała przynieść całej Europie wyzwolenie spod władzy tyranii.

1. W prologu przedstawione zostały popularne w epoce poglądy dotyczące narodu polskiego. Jakie i przez kogo głoszone idee wyrażają słowa PIERWSZEJ OSOBY?
Wskazówka: Przeczytaj zaznaczony fragment komentarza pod tekstem. Znajdź, jego uzasadnienie analizując zaznaczone fragmenty tekstu i wypowiedź DRUGIEJ OSOBY.

2. Jaka postawa została wyrażona w słowach Kordiana: "POLSKA WINKELRIEDEM NARODÓW! [...] POŚWIĘCI SIĘ, CHOĆ PADNIE JAK DAWNIEJ! JAK NIERAZ!" (Mont Blanc, akt II).
Do jakiego działania nawołuje to hasło? Porównaj tą postawę z postawą mesjanistyczną.
Wskazówka: Zwróć uwagę jak ustosunkowuje się Kordian do "idei" w następujących słowach:

A stanę się tej myśli narzędziem, zegarem
Na twarzy ją pokażę, popchnę serca biciem
Rozdzwonię wyrazami i dokończę życiem.
(sc. I, akt I)

3. Przeczytaj wypowiedź PIERWSZEGO WARIATA w sc. 6 aktu II. Jaką postawę ona opisuje? (Spróbuj znaleźć analogię.) Czy ta postawa znajduje uznanie w oczach Kordiana?

4. Jak ocenić postępowanie i postawę Kordiana w walce o wolność narodu polskiego?
Wskazówka: Weź pod uwagę tragiczny los bohatera oraz słowa Doktora:

Ty chciałeś zabić widmo, poświęcić się za nic.
(sc. 6, akt III)


Grupa IV
Bóg – szatan – świat (człowiek, życie)

KONTEKST:
Historia świata (Ziemi) jako boskiego tworu była postrzegana przez romantyków jako odbicie metafizycznej walki Dobra i Zła, Boga i Szatana. Stawiano pytania o sens życia i o sens historii. A. Mickiewicz twierdził, że historia narodu polskiego wpisuje się w boski plan zbawienia (świata i ludzi), nad którego realizacją czuwa opatrzność (bóg). Uważał, że przeznaczenie (los) narodu polskiego wypełni się w zmartwychwstaniu.

1) Kto tworzy historię i kto wywiera na jej przebieg decydujący wpływ w świetle "Przygotowania"? Kto odmierza czas i kto jest jego panem? Kto wpływa na losy narodu polskiego i w jaki sposób?

2) Czy Bóg podejmuje jakieś określone działanie w odpowiedzi na słowa Archanioła w "Przygotowaniu"? Jaką postawę przyjął Papież wobec losu Polaków?

Oto słowa Papieża:
Niech się Polaki modlą, czczą cara i wierzą...
[...] Na pobitych Polaków pierwszy klątwę rzucę.
(Watykan, akt II)

3) Czym jest ZIEMIA (w relacji do Boga) według religii chrześcijańskiej, a czym w słowach:

CHÓR ANIOŁÓW
Ziemia to plama
Na nieskończoności błękicie
Ciemna gwiazda, w słonecznym gwiazd świcie.
Grób odwieczny. potomków Adama.

SZATAN
Ta garść gliny powietrzem opasana zgniłem
Ten trup chaosu w trumnie zamknięty błękitów
Strawiony zgnilizną czasów
(...) wydał robaki, co mu łono toczą.
(Bóg) We mnie i w przyrodzeniu zgwałconym ma wroga.
(Przygotowanie)

DOKTOR
A świat (jest) cały nicości topielą.
(sc. 6, akt III)

4) Jaka wizja przyszłości Ziemi i ludzi rysuje się w słowach Kordiana:

(...) O! Ty Ziemio! Byłażeś dla mnie piastunką troskliwą?
Niech się rojami podli ludzie plemią
I niechaj plwają na matkę nieżywą
Nie będę z nimi! – Niechaj z ludzkich stadeł
Rodzą się ludziom przeciwne istoty
I świat nicują na złą stronę cnoty
Aż świat jak obraz przewrotnych zwierciadeł
Wróci się w łono Boga, niepodobny
Do tworu Boga...

Zastanów się jak się ma powyższy obraz losów Ziemi i ludzi do mickiewiczowskiej wizji zmartwychwstania Polski i narodu polskiego?

Komentarz: po drobnych przeróbkach konspekt może posłużyć do zrealizowania cyklu lekcji nt. "Kordiana" J. Słowackiego.

Opracowanie: R. Bednarz