Michaił Afanasjewicz Bułhakow (1891-1940)

Urodził się 3 maja 1891 w Kijowie jako najstarszy z siedmiorga rodzeństwa. Jego ojciec był wykładowcą teologii na Kijowskiej Akademii Duchownej. Z domu Michaił wyniósł zamiłowanie do języków obcych (ojciec poliglota znał ich siedem, w tym polski), teatru, opery i muzyki. W czasie studiów muzycznych żeni się ze swoją gimnazjalną miłością. Po otrzymaniu dyplomu lekarza, wcielony do wojska, przez rok razem z żoną prowadzi szpital, dając opiekę 15381 pacjentom, walcząc z chorobami, ignorancją i prymitywizmem. Debiut literacki to rozpoczęte w 1917 a ukończone w 1927 opowiadanie autobiograficzne "Morfina". W przeciwieństwie do jego bohatera, Bułhakow przezwycięża depresję, uzależnienie, stany agresji. Wierzy, że potrzeba pisania odmieni jego życie dając mu status wielkiego pisarza. Po wojnie praktykuje w Kijowie jako lekarz chorób wenerycznych, pracuje nad "Zapiskami młodego lekarza". W 1921 Bułhakowie osiedlają się w Moskwie. Michaił całkowicie porzuca praktykę lekarską, utrzymując się z dziennikarstwa i konferansjerki w małym teatrze. Z początkiem lat 20. Bułhakowie zostają zakwaterowani w lokalu nr 50 w kamienicy na ul. Bolszoj Sadowoj 10. Mieszkanie to utożsamiane ze słynnym mieszkaniem nr 50 z "Mistrza i Małgorzaty" staje się też inspiracją licznych opowiadań. Wiosną 1922 roku Bułhakow zaczyna regularną współpracę z pismem "Nakanunie" (z Osipem Mandelsztamem, Sergiuszem Jesieninem, Walentym Kałajewem) wydawanym w Berlinie, gdzie w latach 1922-24 publikuje fr. "Białej gwardii", "Zapisków młodego lekarza", wybór "Notatek na mankietach", reportaże. W 1924-25 powstają dwa utwory "science-fiction" – "Fatalne jaja" oraz "Psie serce". Ten ostatni początkowo zostaje przyjęty do druku, co jednak nie doszło do skutku tak jak teatralna adaptacja utworu dla MChAT-u. "Psie serce" skonfiskowane podczas rewizji w mieszkaniu autora, zostało mu za wstawiennictwem Gorkiego zwrócone po dwóch latach – publikacji doczekało się dopiero w 1987 roku. Powstaje też i zostaje opublikowane fantastyczne opowiadanie "Diaboliada". Wiosną 1923 roku Bułhakow otrzymuje stałą pracę jako redaktor w gazecie Związku Kolejarzy, dla której pisze około 100 felietonów. W tym okresie pisarz poznaje Lubow Biełozierską, dla której opuszcza pierwszą żonę. W latach 1925-1928 pisarz współpracuje z teatrem. Jego sztuki m.in. "Dni Turbinów", "Mieszkanie Zojki", "Szkarłatna wyspa" – wywołują szalony entuzjazm publiczności i zajadłe ataki ideowych krytyków. Zarzuca się autorowi apologię występku i kontrrewolucji. Powstaje pierwszy rozdział "Mistrza i Małgorzaty". W 1920 roku, po osobistej wypowiedzi Stalina na temat sztuk Bułhakowa, zostają one zdjęte z afisza. Kolejna sztuka, "Zmowa świętoszków", nie zostaje dopuszczona przez stalinowską cenzurę do wystawienia. Bułhakow pisze do Stalina:

(...) Zwracam się do władzy radzieckiej o humanitarne potraktowanie mojej osoby i wspaniałomyślne pozwolenie mnie, pisarzowi, który nie może być przydatny u siebie, w ojczyźnie, na wyjazd. Jeśli to, co napisałem okaże się nieprzekonywające i zostanę skazany na milczenie do końca życia w ZSRR, w takiej sytuacji prosiłbym Rząd Radziecki o zapewnieni mi pracy w mojej specjalności i skierowanie mnie do pracy w teatrze w charakterze etatowego reżysera. (...) Jeśli nie otrzymam nominacji reżyserskiej, proszę o etat statysty. A jeśli nie wolno mi nawet być statystą, to proszę o etat zwykłego robotnika scenicznego. Jeśli nawet to okaże się niemożliwe, to proszę Rząd Radziecki, żeby zadysponował moją osobą w taki sposób, jaki uważa za właściwy, ale żeby tak czy inaczej mną zadysponował, albowiem OBECNIE przede mną, dramaturgiem, autorem pięciu sztuk, znanym w ZSRR i za granicą – jedynie nędza, ulica i śmierć.

Po osobistej interwencji dyktatora pisarz otrzymuje etat asystenta reżysera w Teatrze Artystycznym, w 1932 wznowione zostaje przedstawienie "Dni Turbinów". Równolegle do pracy dla teatru Bułhakow kontynuuje pisanie "Mistrza i Małgorzaty", która to powieść nabiera powoli końcowego kształtu. Duchowe wsparcie pisarz znajduje u Heleny Szyłowskiej, która staje się jego powiernicą, inspiratorką i ostoją. Opuszcza ona wysoko postawionego wojskowego i w październiku 1932 roku zostaje żoną Bułhakowa. Lata 1933-1936 przynoszą ugruntowanie totalitaryzmu, nieokiełznanego kultu wodza i zapanowanie wszechobecnego strachu. Mnożą się aresztowania. Oficjalnie nie istnieje literatura inna niż pomnikowa, konwencjonalna, ucukrowana i zgodna z linią partii. Cenzura bezpardonowo walczy z Bułhakowem, Stalin nie daje zgody pisarzowi na wyjazd z Rosji. Pod koniec 1937 Bułhakow postanawia ukończyć swoją wielką powieść. Szósta wersja książki ma już ostateczną strukturę i tytuł "Mistrz i Małgorzata". 28 maja 1938 roku pisarz stawia ostatnią kropkę w ostatniej wersji rękopisu w sześciu zeszytach. W tym czasie twórca podejmuje ostatnią próbę uwiarygodnienia siebie w oczach systemu. Jednak "Batumi", sztuka o rewolucyjnej młodości Stalina, nie wchodzi nawet w okres prób. ZA dużo w niej charakterystycznych dla Bułhakowa dwuznaczności, które były rażącym odstępstwem od oficjalnego sposobu przedstawiania Wodza. Pisarz pogrąża się coraz bardziej w depresji i chorobie. Jesienią 1939 roku staje się dla niego jasne, że pozostało mu jeszcze pół roku życia. Do lutego 1940 Bułhakow dyktuje ostatnie poprawki do "Mistrza i Małgorzaty". Wówczas powstaje początek 32 rozdziału "Przebaczenie i wiekuista przystań":

O bogowie, o bogowie moi! Jakże smutna jest ziemia! Jakże tajemnicze są opary nad oparzeliskami! Wie o tym ten, kto błądził w takich oparach, kto wiele cierpiał przed śmiercią, kto leciał ponad tą ziemią dźwigając ciężar ponad siły. Wie o tym ten, kto jest zmęczony. I bez żalu porzuca wtedy mglistą ziemię, jej bagniska i jej rzeki, ze spokojem w sercu powierza się śmierci, wie bowiem, że tylko ona przyniesie mu spokój.

Umiera 10 marca 1940 roku w Moskwie. Dzięki staraniom ostatniej żony "Mistrz i Małgorzata" pojawia się 1966-1967 w wersji ocenzurowanej w dwóch moskiewskich wydawnictwach. Pierwsze wydanie polskie powieści, w tłumaczeniu I. Lewnadowskiej i W. Dąbrowskiego zostaje wydrukowane w wersji ocenzurowanej w 1969, wersja pełna w tym samym tłumaczeniu w 1981.